Kryzys psychologiczny dzieci i młodzieży. Jak zapewnić wsparcie?

 

Definicję kryzysu znamy wszyscy. To trudna, niekorzystna lub zła sytuacja w jakiejś dziedzinie. Wyróżniamy kryzysy polityczne, gospodarcze, historyczne. Czym jednak jest kryzys psychologiczny? Mimo iż w naszym codziennym życiu spotyka nas najczęściej i dotyka najdotkliwiej, zaburzając przy tym płynność naszego funkcjonowania, to z wytłumaczeniem tego, czym dokładnie jest, mamy najwięcej problemów. O kryzysie psychologicznym możemy mówić, kiedy doświadczamy nagłej utraty równowagi emocjonalnej i tracimy kontrolę nad własnym życiem. To trudne momenty w życiu, gdy nasza równowaga psychologiczna zostaje zakłócona przez różne zagrożenia, które mogą być związane z poczuciem sensu życia, postrzeganiem własnej osoby, systemem wyznawanych przez nas dotychczas wartości, czy koncepcji na temat siebie. Mogą być one wywołane na skutek uczestniczenia w nieoczekiwanej i zaskakującej sytuacji albo wydarzenia krytycznego. 
Każdy kryzys wymaga od nas aktywnego przeciwdziałania, podejmowania trudnych decyzji i prowadzi do gruntownych zmian, bowiem to właśnie zmiana jest sercem każdego kryzysu, przez jaki przechodzimy. Wyróżniamy różne rodzaje kryzysów psychologicznych: egzystencjalne, sytuacyjne, środowiskowe, religijne i rozwojowe. Niektóre z nich mogą dotykać także dzieci. W przeszłości były one traktowane jak zwierzątka domowe, odmawiano im posiadania wielu cech przypisywanych tylko osobom dorosłym. Dzisiaj wiemy już, że dzieci to mali ludzie o tak samo skomplikowanej strukturze psychicznej, jak dorośli. Dzięki temu rozpoznajemy u nich kryzysy psychologiczne i możemy pomóc im przez nie przejść.

Jakie kryzysy psychologiczne mogą pojawiać się u dzieci?

Dzieci są w okresie intensywnego rozwoju, ich organizmy rosną, a psychika musi przyzwyczajać się do wielu nowych zjawisk, sytuacji i okoliczności. Codziennie uczą się radzenia sobie z nowymi sytuacjami, rozwiązywania konfliktów i współpracy z innymi ludźmi. Wiele z tych życiowych lekcji jest niezwykle trudnych i wymagających, ponieważ wiąże się z gwałtownymi zmianami lub zwrotami życiowymi, które są niezbędne, aby dojrzewające dziecko mogło się w pełni przystosować do otaczającego je świata oraz życia w społeczeństwie. Takie doświadczenia wywołują często kryzysy psychologiczne, które nazywamy kryzysami rozwojowymi.
W poszczególnych okresach rozwoju dziecka pojawiać się mogą różne typy kryzysów psychologicznych, które powstają przez specyficzny rodzaj odczuwanego konfliktu wewnętrznego. I tak w okresie niemowlęctwa występuje kryzys wywołany przez konflikt zaufania z nieufnością, we wczesnym dzieciństwie autonomii ze wstydem i zwątpieniem, w wieku zabaw inicjatywy z poczuciem winy, w wieku szkolnym pracowitości z poczuciem niższości, w adolescencji tożsamości z niepewnością roli, a we wczesnej dorosłości intymności z izolacją.

Jakie są najczęstsze przyczyny kryzysów psychologicznych u dzieci?

Każdy z występujących w wieku dziecięcym kryzysów jest związany z wystąpieniem sytuacji problemowej, która przekracza posiadane przez dziecko możliwości poradzenia sobie z nią. Mogą wywoływać je np. takie sytuacje życiowe jak: rozwód rodziców, zaburzenie w relacji między rodzicami, nadmierne obciążenie obowiązkami, brak czasu dla dzieci, przemoc, brak akceptacji, wypadek, czy strata. Może być to strata bliskiej osoby, ale też jakiegoś zasobu (np. wsparcia, zaufania do siebie lub innych, zdrowia lub poczucia tożsamości. Przyczyną kryzysu może być również zmiana szkoły lub miejsca zamieszkania. Często kryzys psychologiczny rozwija się przez zaburzenia w relacjach z innymi ludźmi. U dzieci jest to najczęściej konflikt w grupie rówieśniczej albo w szkole. W okresie dorastania pojawiają się najczęściej kryzysy związane z odczuwanym brakiem sensu życia, koncepcją własnej osoby czy systemem wyznawanych wartości.

Jakie mogą być skutki kryzysu psychologicznego?

Kryzys psychologiczny może wywołać różne skutki. Dziecko może przeżywać silne negatywne emocje takie jak: lęk, gniew, poczucie winy czy krzywdy. Może zaburzać umiejętności poznawcze dziecka, co objawia się najczęściej brakiem koncentracji, niemożnością podejmowania decyzji, trudnościami w rozwiązywaniu problemów albo brakiem możliwości znalezienia sensownego rozwiązania danej sytuacji. Mimo iż kryzysy te dotyczą sfery psychicznej, ich konsekwencje mogą być wyraźnie widoczne także w sferze fizycznej. Dzieci przeżywające kryzys psychologiczny mogą cierpieć na powracające bóle głowy, dolegliwości żołądkowe czy inne schorzenia, których pochodzenia nie potrafimy zdiagnozować. Brak fachowej pomocy, której może udzielić doświadczony psycholog, prowadzi często do daleko idących zaburzeń, które uniemożliwiają prawidłowe codzienne funkcjonowanie dziecka.

Na czym polega pomoc psychologa w przypadku kryzysu psychologicznego u dzieci?

Pomoc psychologa podczas przechodzenia przez kryzysy psychologiczne u dzieci opiera się przede wszystkim na tzw. interwencji kryzysowej. Kryzys powinien być właściwie przepracowany, aby mógł być zażegnany. Sytuacje kryzysowe zmuszają nas do zmian. Musimy zmienić albo świat nas otaczający, albo samych siebie. Bardzo często niezbędne jest zmienienie odrobiny jednego i drugiego. Tylko w ten sposób można uporać się ze spotykającymi nas trudnościami. Aby dzieci mogły uporać się z kryzysem psychologicznym, potrzebna jest im pomoc. Może być to pomoc najbliższych osób (rodziców, dziadków albo przyjaciół) lub profesjonalistów, czyli psychologów. Interwencje kryzysowe to pomoc z uporaniem się z trudnymi doświadczeniami. Psycholog podczas spotkań najpierw rozpoznaje problem, a następnie oferuje pomoc w jego rozwiązaniu. Rodzaj podejmowanych podczas spotkań z psychologiem działań jest dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta. Interwencja kryzysowa dysponuje szerokim wachlarzem ogólnych strategii postępowania, które charakteryzują się przede wszystkim elastycznością.